Hadashi 裸足 op blote voeten

Judoka en de meeste andere Japanse gevechtskunsten oefenen Hadashi 裸足. Pardon?

• Hadaka 裸 = naakt, bloot. Kennen we van de 'naaktverwurging' hadaka jime 裸絞, maar als iemand in zijn blootje loopt is dat niet hadaka maar ratai (裸体). O dat Japans haha!
• Ashi 足 = voet/been. Een bekende van de Ashi-waza (足技) uiteraard. We noemen ze 'beenworpen' maar veel technieken waar ashi in voorkomt gaan met een glijdende voet, zoals  Okuri Ashi B/Harai (送足払) Maar of de Japanner ook werkelijk geen verschillende woorden voor 'been' en 'voet' heeft kan een echte deskundige vast uitleggen.

Het staat wel leuk om de Japanse naam voor 'blootsvoets' boven dit blog te zetten - niet omdat Mitesco daarmee de freak uit wil hangen, maar omdat hij gelooft dat enige kennis van Japanse woorden helpt om ons judo beter te verstaan. Daarom ben ik ook erg blij met het nieuwe blog van Loek van Kooten in ons taalgebied. Een Japanoloog die judoka is en er over schrijft. Wow! Ik zou hem bijna vragen hoe je hadashi uitspreekt. Alsof we aan het niezen zijn? :)
Taalkundige verbanden zijn niet alleen interessant, maar ook nuttig. Daarom dat ik ook altijd de verwijzingen maak naar waar de kanji nog meer in voorkomen, zoals hier bij hadaka. En dan ben ik maar een amateur!

Judo op blote voeten

Het lijkt de gewoonste zaak van de wereld, maar waarom doen we judo niet gewoon met schoenen aan? Dan kunnen we ook geen blessures aan de tenen oplopen, of hoeven we ook niet meer zo op te letten met vuil. We lopen toch ook veel lekkerder op schoenen, dan kunnen we beter rennen? Waarom vasthouden aan die 'gekke' Japanse tradities?

Allereerst is het hadashi lopen inderdaad een echte Japanse traditie. In Azië lopen ze sowieso niet binnen in huis rond met de schoenen waar je ook op straat mee rondwandelt. Men wil geen straatvuil in huis, zou je denken - en gelijk hebben ze eigenlijk. Nou ja, traditioneel hebben ze in Japan en Korea geen laminaat of vloerbedekking, maar tatami, rijststro matten. Die houd je iets minder gemakkelijk schoon, je gaat er niet zomaar even met de stofzuiger overheen. Bovendien slijten die tatami natuurlijk sneller als je er met harde sneakers overheen gaat. En dus zetten de Japanners en Koreanen de buiten-schoenen bij de buitendeur, en lopen binnen hadashi of met speciale zori, huisslippers. Dat doen ze thuis en in de dojo. Heel gewoon, dat zijn ze gewend. (In onze gezinnen zie het het overigens ook vaker, dat de schoenen in de gang blijven vanwege hygiëne of andere argumenten.)

Voeten zijn antennes

Maar het échte argument is nog een heel ander. Onze voeten zijn namelijk niet zomaar platte zolen waarop we staan te bewegen. Als we schoenen aantrekken, gaat het gevoel in de voeten zelf verloren in de vlakke of geribbelde zool. Terwijl judo (en andere budo) aankomt op het fijnzinnige gevoel in de voeten en de voetzolen. Elke teen is van belang, de bal van de voet, de hiel. Karateka en andere budo die met traptechnieken werken, zeggen dat je via de voeten energie met elkaar deelt - wat ik me goed kan voorstellen. Judoka hebben het meeste aan de bal van hun voet - staan en bewegen op de hielen is niet de beste positie, dan worden ook de benen te stijf en gestrekt. Licht gebogen benen vragen om een precies gevoel in de voeten- zonder schoeisel.

Judoka delen de energie ook via de mat, en daarin vinden ze een deel van hun balans - die verder uiteraard in de 'heupzone' wordt bepaald, de hara. Maar het contact met de mat wordt heel nauwkeurig vastgesteld, de voeten en hun zones zijn antennes die de hara van informatie voorzien en balansherstel heeft de voetzones ook nodig. Ook voor kracht zetten en stabiliteit is het van belang om in newaza de 'tenen in de mat' te kunnen zetten. En zo kunnen we wel doorgaan. Je moet er niet aan denken dat je dit met schoenen aan moest doen... Daarom dat ook de voetbeschermers van jujutsu van onderen open zijn. Om gevoel te houden met de mat...

Hadashi is dus én traditie, én essentie van het judo. Daarom houden we dat ook zo en nemen we de eventuele nadelen op de koop toe.

Shodan 初段

Het is weer de tijd van danexamens en dus zijn er weer een heleboel mensen blij dat ze hun hara mogen versieren met een stevige JBN band van zwarte stof, hun kuro obi  oftewel het bewijs dat ze shodan 初段 zijn. De vele uren trainen met de ukes en het zweten voor de 'obligate kata' zijn voorbij, eindelijk geslaagd!

Toevallig las ik afgelopen week een stukje op het uitstekende blog budo bum over de betekenis van shodan.

Allereerst het taalkundige: Shodan 初段 is níet: de "meestergraad" of zo, maar "de beginnende (初 sho) stap/graad (段 dan)". Het is dus geen éindpunt maar een begínpunt. Voor degenen die streven naar een zwarte band is het goed om te beseffen dat ze dus een stap zetten op een weg (dô) en niet het eindstation bereikt hebben. Dat heb je fysiek gezien bereikt als je onder een steen of in een urn eindigt.

Gezel-schap

Maar verder kon ik me enorm vinden in wat budobum  zegt over het stadium waar de shodan zich bevindt. Hij is geen meester. Wie is een 'meester'? Wanneer ben je een meester? Hij vergelijkt het meer met de stappen die het oude (beroeps-)gildewezen kende. Je bent eerst 'leerling' (apprentice), daarna 'gezel' (journeyman), en pas daarna 'meester' (master).

Een shodan-judoka is een gezel. Een gezel is in staat om er iets van te snappen. Hij is het beginnersstadium ontstegen, maar heeft hij echt alles in zijn vingers? Soms kan hij anderen iets uitleggen, hoe technieken werken en hoe hij dat doet vanuit zijn heupen en hara. Hij kent de basis-dingen, weet hoe hij moet ademen en bewegen, wat kihon (基本) is, en vooral: hij past ze toe en leeft ze voor.

Maar verder lijkt me zijn redenering te kloppen als hij zegt dat elke (dan) graad relatief is. Vergeleken met een beginneling kan een shodan een meester lijken, maar een senpai 先輩 in een groep lijkt dat ook voor de kōhai 後輩 (junior). Als die shodan echter gaat trainen bij Daigo-sensei, of een clinic van Okano-sensei meemaakt, voelt hij zich beslist héél klein. Als hij tenminste enig basis-inzicht heeft in zijn eigen kunnen. Als hij het verschil dán niet voelt... o wee. Shodan = ken uzelf.

De geestelijke dimensie

Ik mis echter zelfs in het blogje van budobum, (die gewoonlijk ook de geestelijke aspecten van de budo goed heeft begrepen) de dimensie die bij de weg naar het meesterschap niet mag ontbreken: het geestelijke 'gezel-schap'. Jigoro Kano heeft het judo niet gemaakt als een weg van technische stappen en vaardigheden, maar als een omvattende levensweg. Een weg waarin de intellectuele en morele vorming gelijke tred zou mogen houden met de fysieke. Of zelfs zou mogen prevaleren. En helaas moet ik zien, dat er ook judoka zijn met sho-ni-san-ofmeer-dan die dat zeer goed weten te verbergen (zal ik maar zeggen). Fysiek alle kunstjes kennen, maar als mens zich nauwelijks onderscheiden van gokyu-judoka. Wat kopen we dan voor zo'n 'gezel-schap'? Dat is misschien het nadeel van zwarte banden voor 16-jarige (wedstrijd-)judoka. Wat kunnen zij meer dan lichamelijke trainingsresultaten met iets meer discipline in medailles omzetten? Zijn ze met shodan minder doorsnee-pubers dan anderen? Laat ze lekker puberen hoor, niks op tegen. Maar glimlach vooral als ze denken al iets van het leven te snappen. En triest genoeg gooit een aantal van hen de felbevochten shiro obi alsnog in de ring als werk, studie, relaties, stappen en andere belangrijke zaken het judo tot een verlaten jeugdhobby maken... daarover a.s. dinsdag meer.

Relativeren

Terwijl ik dit schrijf, schiet door mijn hoofd wat een judoka die ik echt als 'meester' beschouw me laatst nog schreef over dangraden. Zelfs onze stichter (die in de Kodokan nog liefkozend shihân wordt genoemd in plaats van gewoon 'Jigoro') gebruikte dangraden alsof ze in de bonus waren in zijn eigen winkel. Politiek-correcte dangraden. Je kreeg ze bijna voor niks als dat goed uitkwam, en je kreeg ze niet als het niet paste in het plaatje. Zelfs in het oude Japan heeft het er alle schijn van dat de dangraad en het stadium op de weg niet logisch gekoppeld waren... Ja, mijn Japanreis heeft me veel geleerd, en door alle contacten ook wat je er wel en níet van moet verwachten. Geen wonderen en vooral geen dromen.

Ondertussen gun ik alle verse shodan hun fonkelnieuwe band. Zeker degenen die er écht hard voor hebben gewerkt. Al streef ik er zelf totaal niet naar. Waarom niet? Ik zie mezelf altijd als leerling op een weg, voel me geen meester en zelfs geen gezel, en waar ik sta, is sowieso relatief. Wie er voor of na mij in de rij zitten interesseert me niet, als ik maar aangenaam en broederlijk/zusterlijk met ze kan trainen. Ik kijk nergens naar op en nergens op neer, ik ben wie ik ben en anderen zijn wie ze zijn. (Daarin ben ik écht Westers, en totaal on-Japans trouwens...)
Ik streef alleen naar het goede, maar hoe ouder ik word, hoe meer ik alles relativeer en gewoon al blij ben met mijn kleine plekje op de weg. Jaren rijker, illusies armer: perfectie bestaat niet in een mensenleven. De geestelijke aspecten van het judo zijn me steeds meer na aan het hart gaan liggen, maar daarvoor worden gelukkig geen graden verleend. Want daarvan profiteert de samenleving en je omgeving (als het goed is) en daar draag je judo van binnen en niet zichtbaar met een obi.

Zelfbeheersing - basis-judo-houding nu actueler dan ooit

Even wat actualiteit ter inleiding

De zogenaamde 'Islamitische Staat' (IS) - een verzamelnaam voor een horde doorgeslagen fundamentalisten - heeft de afgelopen weken allerlei tegenstanders van haar ideologie hevig geprovoceerd door aanslagen met honderden doden. Wij denken uiteraard allemaal aan vrijdag de dertiende, toen in Parijs op meerdere plaatsen zelfmoordaanslagen dood en verderf zaaiden. We zouden bijna 'vergeten' dat een weekje eerder de IS-killers een Russische Airbus opbliezen boven de Sinaï-woestijn - met meer dodelijke slachtoffers dan in Parijs. En niet te vergeten de dagelijkse moordpartijen op alle andersdenkenden (merendeels mede-moslims) in Syrië en Irak, die al een paar jaar dagelijks honderden onschuldige slachtoffers eisen. Maar nu lijkt de terreur akelig dichtbij te komen.

Wat doet dit met de mensen in Europa? Het maakt bang, onbewust of bewust. Latente angsten voor 'moslims' worden gevoed en we moeten er maar niet over fantaseren wie er nu zou winnen als er kamerverkiezingen zouden zijn. Alsof we massaal vergeten dat 95% van de slachtoffers van IS zelf moslims zijn - alleen van de 'verkeerde richting'. En dat degenen die IS bestrijden voor 90% moslims zijn. Maar dat vegen wij, onkundig als we zijn, maar even op één hoop: 'de' moslims zijn de schuld. Guilty by religion, of zoiets.

Wat is IS eigenlijk aan het doen? Ze provoceert. Ze lokt uit dat 'wij' zo kwaad worden dat 'wij' de islam gaan vervolgen zodat het 'wij-gevoel' van de moslimbevolking zou gaan opspelen en ze sympathie zouden kunnen verwerven in kringen die normaal niet zoveel van het IS-extremisme moeten hebben. Duivels slimme strategie, dat wel. Wij tegen wij opfokken.

Japan laat zich niet provoceren

Waarom schrijf ik over deze reli-politieke zaken op een judoblog? Kan ik me niet beter tot de Japanse staatspolitiek bekeren die van alle westerse landen in de wereld de meest strenge anti-islamitische wetgeving heeft - het probleem IS bestaat daar niet, zij het dat IS in Irak ook twee Japanners heeft onthoofd. Maar het is waar: ook het ontbreken van zichtbare islam in het straatbeeld van Tokyo was me niet ontgaan drie weken geleden.

Judo en IS

Ik schrijf er over omdat ik denk dat we juist ten overstaan van de IS-terreur één typische judo-houding nodig hebben: zelfbeheersing. Je niet kwaad laten maken. Je niet laten provoceren. Keep calm and practice judo. 

Als we op een judomat worden uitgedaagd door iemand die ons op een ongepaste wijze tussen de benen schopt, gaan wij dan die ander uit woede door de mat trappen? Gaan we schoppen en slaan, of de aanvaller maar ontmannen? Ik denk het niet. Ik denk dat we sowieso proberen onze natuurlijke alertheid vast te houden en dus proberen de energie van de aanval af te wenden door ons lichaam zo te bewegen dat de klap niet landt op de gevoeligste plaats, of de energie tegen de aanvaller gebruiken.  Het bekende verhaal van uke die zijn les moet leren. En áls de ander ons zou verrassen met een staaltje atemi-terrorisme tijdens de judo-training, zal een gevorderde judoka een van zijn honderden judotruuken proberen toe te passen om zijn gewelddadige aanvaller met zo min mogelijk overkill te controleren. (Seiryoku zenyo dus). Controleren, niet doden. En vooral rustig blijven ademhalen. Dat is de judo-zelfbeheersing. Zou vanaf groene band een tweede natuur mogen zijn.

Wij mogen juist in onze dwaze dagen van IS-terreur laten zien dat judo ook en vooral toegepast wordt in het dagelijks leven buiten de tatami. Door alert en waakzaam te zijn en ons niet te laten inslapen met policor gezwam. Door anderzijds niet te over-reageren en ons niet te laten provoceren en zo de 'aanvaller' ook nog in de kaart te spelen waardoor een heilloze escalatie op gang kan komen. Dat lukt ons, als we al in een eerder stadium van onze judo-training ook de andere aspecten van Kano's opvoedingsidealen hebben opgenomen in ons leven: intellectuele en morele vorming. Juist nu is helder onderscheiden van wat er aan de hand is en hoe we daar beheerst op kunnen reageren, naast een zuivere intuïtie van goed/kwaad, van levensbelang. 

Judo strategie toepassen

Dat zal in de geest van de weg van jû leiden tot kalmte en zelfbeheersing. Overigens, los van de traditionele nationalistische geslotenheid van Japan, is de manier waarop Japan het IS-probleem buiten weet te houden wel degelijk een judo-houding zoals die door Jigoro Kano expliciet is onderwezen... Men heeft zorgvuldig geobserveerd wat elders de problemen zijn met een radicale en totalitaire religie (jukuryo : observeer zorgvuldig) en daar zonder pappen en policor-nathouden op gereageerd (danko: slagvaardig en anticiperend handelen). Het is een typische judo-strategie, eerlijk gezegd... Voorkomen is beter dan genezen en als er wat misgaat, je in ieder geval proberen niet te laten provoceren tot domme dingen.

Judo kan ons verdraaid veel leren... zelfbeheersing: "de enige manier om in een wereld te overleven als die door idioten wordt gedomineerd."

Kakemono 掛物

In veel Japanse interieurs zie je een kakemono 掛物, letterlijk een 'hangend voorwerp' in het Japans. Nu is dat een understatement voor de kunstwerken die het vaak zijn, en bovendien zijn deze voorwerpen meestal een hangende 'rol' (kakejiku 掛軸) waarop afbeeldingen uit de natuur zijn geschilderd, of kalligrafieën - wat ook niet zomaar wat tekens onder elkaar zijn, maar een 'weg'. Shodō 書道 noemen de Japanners het: 'de weg van het schrijven'. (Als ik nog eens langer naar Japan ga, zou ik dáár wel eens een cursus in willen volgen!)

eigen kakemono bij mijn dojo

Ook in de traditionele dojo kunnen deze kakemono aanwezig zijn. Toch mag men vragen stellen bij de noodzaak van deze 'rollen' aan de wand. Want zomaar een rol ophangen met Japanse tekens is niet wat een Japanner zal doen en dan kan het in een dojo net zo 'fake' zijn als het maken van een torii 鳥居 aan de wand. Een torii is normaal een soort poort (letterlijk: een 'plekje voor de vogels') die bij een Shinto-heiligdom het heilige van het profane afscheidt. Zoals ik ze in Tokyo overal gezien heb, al reden er soms ook gewoon auto's onderdoor (foto onderaan).
Een beetje Japans doen door Nederlanders, maar zonder oog voor de betekenis, is lege versiering. Om die reden moeten mijns inziens Westerlingen die niks snappen van Boeddhisme, geen Boeddha-beeldjes in een dojo of woonkamer zetten, alsof dat alleen 'voor de gezelligheid' is. Een katholiek Maria-beeld hoort niet in de kroeg als ornament, en een Japanse religieus beeldje niet in een westerse dojo als men daar alleen judo doet zonder religieuze bedoelingen.

Tokyo National Museum

Een kakemono zou eigenlijk een soort 'ikoon' moeten zijn. Een ikoon in de Griekse of Russische traditie is een schilderij van iets heiligs, of een heilige persoon. Maar het is niet zomaar een goed schilderij, maar een afbeelding met een beleving, die biddend en mediterend wordt opgebracht volgens nauwkeurig vastgestelde procedés. Een ikonenschilder moet leven wat hij maakt. Zo is ook een kakemono in een dojo met Japanse kanji er op niet zomaar een leuk dingetje, maar zou een uitdrukking moeten zijn van een spirit - in het geval van judo: de geest van het judo moeten belichamen. En degene die het maakt, zou daar ook zelf iets bij moeten voelen. Of het nu is om de sensei te eren, of omdat hij zelf de judoprincipes een warm hart toedraagt. En dan kalligrafie volgens de 'regels' der kunst. De weg van het schrijven is een ritueel...

In het Tokyo National Museum zag ik schitterende rollen, waarvan je voelde dat degene die ze gemaakt had, wél de beleving had van een doorleefde eenheid met de natuur die hij weergaf. Dan gaat zo'n kunstwerk leven als het ware. In de bovenzaal waar ik in Tokyo 'thee dronk' hing er ook een. Dat hoort zo, en daar is zelfs nauw bepaald in welk seizoen er wat hangt, en soms ook verband houdend met de waardigheid van de gasten.

Met die achtergrond kan het mooi zijn om in een dojo de kanji 柔道 jūdō op te hangen, of de twee principes seiryoku zenyo 精力善用 en jita kyoei 自他共栄 - maar alleen als de maker of ontvanger dat echt wat zegt voor de praktijk van zijn dojo. Een rechtgeaarde Japanner zal echter nooit deze principes op een gedrukte poster in een wissellijstje doen. Dat is een kwestie van aanvoelen, en zonder de echtheid, wordt ook een mooie poster in een dojo toch een leeg 'hangend ding'. 


Nu moet ik wel zeggen dat de Japanners er zelf dus ook wat van kunnen. Mijn recente Japanreis heeft me ook illusies armer gemaakt. Er zijn zeker traditionele Japanners, maar ik heb er maar weinigen de rituele buigingen zien maken bij het passeren van een torii. De taxichauffeurs die onder de poort op onderstaande foto doorrijden, buigen echt niet omdat ze een grote Boeddhistische tempel naderen. Sowieso, een drukke verkeersweg onder een heilige poort? Japan gaat ons soms voor in een lege culturele religie en dito rituelen. Het heeft ook daar soms de diepgang van een velletje rijstpapier. Desondanks is het interessant genoeg om de wortels en betekenis van alles op te zoeken, en daarom heb ik naast de deur naar mijn huisdojo dus een mooie Japanse scroll. Niet in Tokyo gekocht voor veel te veel geld, maar gewoon op een veiling in België. Ik hoop dat de maker er bij heeft gevoeld wat ik er bij denk...

het verkeerslicht hangt nog net niet áán de torii...

Doping, judo en geloofwaardigheid

Gisteren (dinsdag) stonden de media vol over het nieuwste dopingschandaal bij de Russische atleten. De WADA (World Anti Doping Agency) berichtte over het gebrek aan objectieve (lees: niet-corrupte, onafhankelijke) controles en pressie vanuit overheden en instanties.

Niemand minder dan de Russische president zelf, judoka Vladimir Putin, bemoeit zich daar vervolgens mee om te zeggen dat de beschuldigingen overdreven zijn. Dan staan er grote belangen op het spel dus. Tegelijk kan men het niet ontkennen. 'Rusland' haast zich te zeggen dat ze al jaren bezig zijn om een adequaat dopingbeleid te voeren, maar toch het boetekleed aan te moeten trekken. De gevolgen zijn enorm, zeker als het IOC zou besluiten de medailles achteraf terug te nemen. Wat een schande voor de betrokkenen! Het schandaal breidt zich elk uur uit lijkt het wel.

Vandaag staat de atletieksport in de beklaagdenbank. Niet zolang geleden was het de Tour de France en het wielrennen. Er worden wel vaker losse topsporters gepakt met resten van verboden middelen in hun bloed of urine. Gelukkig voor het judo heeft de Internationale Judo Federatie (IJF) strenge regels en handhaving, en doen ze als Olympische sport met de strikte lijnen van de WADA mee, de instantie die nu de Russische atleten in hun hemd heeft gezet. Maar is judo helemaal 'clean'?

Geloofwaardigheid

Wij moeten geloven met zijn allen dat het dopingvraagstuk binnen de topsport om 'incidenten' gaat. Maar geloven we dat ook nog? Ook nu het wielrennen na de Tour-schandalen 'clean' zou moeten zijn - ik kan niet meer naar profwielrennen kijken zonder in mijn achterhoofd te hebben 'zonder wat middeltjes komt men die berg niet op of als laatste in het peloton'... Denken velen niet onderhand dat dit een structureel probleem is in de topsport, in het algemeen?

wie is de sponsor?

Het vervelende is, dat we heel goed weten dat er in topsport enorme belangen spelen. Er gaat enorm veel geld om, en bestuurders van topsportbonden zijn vaak echte bobo's. Ja helaas hoor ik ook de verhalen over hoe de IJF-top zich gedraagt bij grote evenementen. Er wordt ook enorm gesponsord, en hoe kan men onafhankelijk blijven ten overstaan van grote geldstromen? Hoe verweven wordt sponsoring als de onderneming die geld in de sport pompt, tevens eigendom is c.q. belangen heeft vanuit de overheid van een bepaald land? Kan men in het geval van Rusland, kleinere voormalige Sovjetstaten, of Arabische landen, of China, een scheiding maken tussen 'overheid' en 'onderneming'? 

Aan het eind van de dag is het niet eens meer de vraag of de WADA kan bewijzen of en wanneer er dopingcontroles in Rusland gemanipuleerd zijn. Het gaat er op een gegeven moment niet eens meer om over welke sport het gaat. In alle topsporten wordt heel hard getraind, maar moet er ook enorm worden gepresteerd. Als er enkele landen zijn waarin veel medailles vallen door 'vals spel' met doping, zijn het sterke benen die overeind blijven tegenover de verleiding. Iedereen snapt dat. 

Aan het eind van de dag is het de vraag: geloven we het nog? Geloven we nog dat er - ook in het judo - absoluut géén sprake is van verboden middelen? Geloven we nog dat de instanties alles in de hand hebben, of is wat er in Rusland gebeurd lijkt te zijn, een topje van de ijsberg?

Geloofwaardigheid komt te voet en gaat te paard, net als reputatie. Het is triest, maar ik denk dat velen er niet meer in geloven. "Nu hier, dan daar, het zal wel overal zo gaan." Dat is ook voor een nobele weg als het judo een blamage. Was het voor Jigoro Kano niet iets van 'Mind over Muscle'?

Kokoro 心 ofwel: probeer een Japanner niet te begrijpen

Het kanji 心 heb ik al eerder in diverse samenstellingen hier besproken, zoals in dit blog over Heijoshin 平常心. Daar wordt het als shin uitgesproken, maar als je het los zet, heet het kokoro, met de klemtoon op de laatste lettergreep. 

'de' Japanner?

Probeer het maar eens te begrijpen. Tijdens mijn tripje naar Tokyo heb ik veel gezien en al die indrukken zakken langzaam als kokend water op een koffiefilter naar beneden. Ik heb veel naar mensen gekeken, en dan zag ik het strakke protocol, de vriendelijkheid, de prettige en vreedzame wijze waarop men met je omgaat, in verkeer en dienstbaarheid. Dat is erg aangenaam voor de 'gast', moet ik zeggen en ik voelde me daarom erg prettig daar. Dat is één kant. Ondertussen besef ik dat er binnenin die Japanner ook een ondoorgrondelijke kern zit, waar wij westerlingen vermoedelijk nooit iets van zullen snappen. Hoe kan het toch dat mensen zich zó voegen in die strakke sociale protocollen? Dat ze zo hard trainen? En dan lees ik deze week in de krant dat die zelfde vriendelijke Japanner in zijn boekenkastje misschien ook de gewone of manga-versie van Hitler's Mein Kampf kan hebben staan - dat boek is in Japan immers nog steeds een bestseller, vrij verkrijgbaar... (noot onderaan) Tokyo is vreselijk gebombardeerd in de oorlog en daar kijk je als toerist met leedwezen naar, maar de paar overlevenden van de Jappenkampen hebben andere verhalen over de taaie wreedheid van Japanners 70 jaar geleden. Staan de mensen die ik heb zien bidden bij de Meiji-keizer in diens schrijn, te bidden met vreedzame boeddhistische gevoelens, of met heimwee naar het absolute keizerrijk? Is het een vrij land, of ook vaak een onvrij land waar mensen niet kunnen ontsnappen aan het 'moeten' van het collectief? Lijdt men er onder? Kennen wij de Japanner? Bestaat 'de' Japanner? We kunnen genieten van cultuur en schoonheid, vele judoka ontmoeten uiteraard geweldig fijne en aardige Japanners, maar ik denk dat we ook moeten relativeren en niet idealiseren. Want kunnen wij denken als een Japanner? Voelen als een Japanner? Is de ene Japanner de andere, en zien we meer dan de buitenkant? Allemaal gedachten na een reis.

Voelen en denken

En zo kom ik weer terug bij dat mysterieuze kanji 心 voor kokoro. Ik las onlangs dat een Japanner geen onderscheid maakt tussen zijn mentale activiteiten. Ze maken geen automatische scheiding tussen de logische en emotionele elementen van de geest, de mind. 

Het betekent, dat kokoro zowel het hart kan betekenen in de emotionele betekenis: de 'ziel, gevoelens, emotionele toestand, sympathie, oprechtheid'. Maar ook in de intellectuele zin van 'gedachten, ideeën, aandacht, interesse, beschouwing'. Ja, mijn lexicon zegt dat precies zo, maar je staat daar niet bij stil tot je inziet dat wij een onderscheid maken wat een Japanner niet schijnt te maken.

Wij westerlingen denken/voelen/leven niet zo 'holistisch'. Wij voelen ons ook niet volledig één met de natuur (of familiebanden) waarin we leven, en willen haar beheersen in plaats van gehoorzamen. En dat is essentieel om kokoro te begrijpen...! Wij kunnen (met onze opvattingen) iets heel anders denken dan dat je voelt. Wij denken zelfs met onze gedachten onze gevoelens te kunnen sturen, of omgekeerd: zo emotioneel te zijn dat het ons denken beïnvloedt. In goede samenhang geeft het ook balans, zonder balans krijg je overdreven rationele mensen, of overdreven emotionele mensen. Maar wij zien hoe dat werkt omdat we beide elementen onderscheiden. Ook als ze in mensen verweven lijken. En we voelen ook individualiteit. We leven op aarde, maar voelen ons er wel of niet in thuis, niet noodzakelijk één met de aardse natuur. Laat staan dat we er (blind) aan gehoorzamen.

Wat wij niet kunnen vatten, is waarom Japanners (of wellicht 'oosterling') zich zo kunnen laten meenemen in 'systemen' als een keizercultus, een harakiri- of kamikaze-actie, een loyaliteitssysteem als destijds de samurai, of nu nog de totale onderwerping aan de wil van de baas, de familie, of de... sensei. Of in een erger geval de wreedheid van een oorlog. Wij denken dan: voelen die mensen daar niks bij? Protesteert hun gevoel voor eigenheid niet, zoals Daniel-san dat had bij 'Karate-kid' mr. Miyagi? Nou... mogelijk inderdaad niet zoals wij denken, want het idee van kokoro maakt inderdaad dat men daar niet zoveel bij 'voelt' als het systeem zo is; zijn mindset is immers één geheel, en één met het universum. Het is zo, het moet zo dus het voelt zo. Kan men zich daarom ook kapot werken voor de baas? Trainen als een beest? Of zich stipt gedragen zoals verwacht wordt? Bij ons gaan de emoties tegenstribbelen, of we gaan er anders over denken. Vraag me niet hoe je dat moet verklaren, want dat is nou net het punt: wij denken bij kokoro vanuit een vertaling met vele equivoke betekenissen (projecteren ons eigen individualistische denken over de persoon/geest), en beleven niet het rechtstreekse begrip van 心, laat staan dat we onze geest deel voelen van een soort universum...

Positief en negatief

Duidelijk is in ieder geval dat de holistische beleving van kokoro zowel kan leiden tot een geest, zo rustig als een stil bergmeer, waarin de door mij eerder beschreven harmonie in de mens kan ontstaan, denkend aan heijoshin, (muga) mushin, junanshin, zanshin, en volgend jaar nog een blogje over shushin. Dan is deze eenheid van denken en voelen uitermate positief. Al besef ik dus meteen dat wij Westerlingen dat nooit zo beleven als een Oosterling... wat qualitate qua dan ook geldt als wij zen gaan doen of andere oosterse meditatie-vormen.

Gokpaleis voor volwassen mannen

Als echter kokoro leidt tot een ongevoeligheid voor emoties, en dus leidt tot een koude en gevoelloze mens, zonder medelijden met zichzelf of een ander, dan is men zelfs in Japan wel tot de academische slotsom gekomen dat er dan een probleem ontstaat. Ook los van de Tweede Wereldoorlog. Dan kan men denken aan de hoge zelfmoordstatistieken - de ultieme vlucht uit de onbalans tussen intellect en emotie of de greep van natuur en familie - of de excessen van geweld, anomie, apathie, verslaving, anti-sociaal en zelf-vernietigend gedrag. In die laatste categorie valt wreedheid naar de medemens, zowel economisch als binnen families en culturen (en de verheerlijking van Hitler's leer), alsook de dingen die ik in Tokyo zag (en die bekend zijn van meer Aziatische landen) waarbij volwassen mannen zich compleet te buiten gaan op gokkasten (foto linksboven, eigen foto) of zich helemaal onder de tafel drinken, al dan niet met collega's van de zaak. Willen sommigen toch ontsnappen?

Ik kwam er bij mijn bestudering van deze fenomenen achter dat de Universiteit van Kyoto sinds 2007 een Kokoro Research Center is begonnen, waarbij juist met moderne (westerse) systemen van gedragswetenschappen en psychologie de geestestoestand van Japanners wordt onderzocht. Men ziet toch ook wel nadelen van dit holistische denken over de geest.

Opvoeding en judo

Dit alles overziend, denk ik aan Jigoro Kano en het judo. Judo heeft tot doel om mensen op te voeden tot persoonlijke perfectie (jiko no kansei), juist gebruik van energie (seiryoko zenyo), maar ook sociale harmonie en werkelijk welzijn (jita kyoei). Kano legt daarbij zeer veel nadruk op morele vorming en ontwikkeling, waarbij hardheid en wreedheid wordt vervangen door de notie van jû. Om die reden was Kano ook enorm gekant tegen de opkomende militarisering in zijn laatste levensjaren. In die zin was Kano 'alternatief', geen slaaf van de geest van zijn tijd, en een zelfstandig denker - ondanks zijn Japanse trots. Hij zag in de menselijke natuur blijkbaar wat anders dan een soort nationaal-socialisme.
Ik vind op de pagina van het Kokoro Research Center dat men juist ook op deze terreinen de noodzaak ziet van onderzoek en ontwikkeling. Waarbij ethiek en (sociale) beslissingsmodellen daar redelijk op een lijn zitten met wat we bij Kano vinden over morele- en intellectuele vorming. 

Ik probeer met het beeld van Japan in mijn achterhoofd, te vatten wat Kano dacht tijdens zijn leven, en waarom hij zo geboeid was door opvoeding op zo'n breed terrein. Zijn judo was/is een vehikel via de weg van lichamelijke oefeningen en het 'vreedzaam' en beheerst gevecht, om betere mensen te ontwikkelen, persoonlijk en sociaal. Hij heeft dat (vermoed ik) gedacht vanuit de Japanse beleving van de menselijke geest, die kokoro. Het simpele feit dat Kano slechts een enkele keer spreekt over emoties als onderdeel van het morele systeem (bijv. woede en angst), begrijp ik pas als ik me een beeld probeer te vormen van dit soms mooie, soms problematische holisme van kokoro. 

Voor ons, Westerse mensen, werkt dit opvoedkundig systeem 'judo' overigens ook uitstekend. Wij benoemen alle problemen met emoties en psychische stoornissen, analyseren en onderscheiden. In de concrete mens is de 'oplossing' echter zeker niet simpeler dan in Japan. Wij zijn sociaal gezien beslist geen ideale samenleving met al onze individualiteit. Wij struikelen ook over de vele rugzakjes. Mens-zijn is universeel, sociale en psychische systemen kunnen verschillen, maar het bereiken van balans in de geest werkt bij elke mens heilzaam uit. Ten dienste van mens en samenleving. Daar wil judo toe bijdragen. Enne... Japan heeft judo ook nog steeds nodig dus, denk ik zo na mijn bezoek.

kunnen we zo niet-denken?

-------------------------------------------

Noot: op zich vraag ik mij wel af waarom Mein Kampf in Japan zo'n succes heeft, ook als manga-boek. Het is normaal een dik boek, vol met saaie (historische/politieke) bespiegelingen over Duitsland en Europa, waarbij hooguit de nadruk op deugd, opvoeding, staatsburgerschap, anti-individualistisch collectivisme, en uiteraard nationale trots een Japanner zullen aanspreken. Wel past de rassenleer in hoofdstuk 11 mogelijk bij het denken over kokoro en de eenheid van mens en natuur. Het sociale darwinisme van Hitler, en de verabsolutering van de natuurwetten, kunnen Japanners mogelijk wel aanspreken. Hitler koppelt racisme en nationalisme nl. aan een soort blinde gehoorzaamheid aan de natuur, en een sterk volk/ras is trouw aan die wetmatigheid. Echter, Hitler schopt ook enorm aan tegen de Japanse eigenheid, die hij uiteraard als inferieur beschouwt t.o.v. de Arische geest. (p. 359-360 NL editie) 

Uki goshi door Jigoro Kano

Als ik een week geleden meer tijd had gehad in de planning van mijn bezoek aan de Kodokan, had ik in de avond in de centrale dojo een speciale training kunnen zien van Uki Goshi, Jigoro Kano's tokui waza, want die werd daar vorige week woensdagavond een half uur lang gehouden bij gelegenheid van Wereld Judo Dag.

Toevallig stuitte ik op oudere video waarin Kano zelf gefilmd is bij een demonstratie van zijn uki goshi (tot 1:38, daarna volgt een demo over koshiki no kata). 

Het eerste deel van de film is Kano uitleg aan het geven over de principes van kuzushi. Opvallend: het bewegen gaat heel licht en soepel. Balansvernietiging was voor hem niet een potje duwen en trekken, maar met het hele lichaam bewegen en vooral de duw- of trekbeweging vanuit het hele lichaam laten komen. 

Dan geeft hij een demo van uki goshi. Dat lijkt gesneden koek, maar met dezelfde soepelheid uitgevoerd als de kuzushi-demo. Mooi hoe hij licht over de rug van uke grijpt, je ziet dat er geen hard kracht wordt gezet, of de band gepakt. Wel zie je hoe hij in een kleine flits zijn hara omlaag brengt voor hij werpt, en hoe soepel de worp tegen de zijkant van de heup loopt. Mooi.

Maar... het meest opvallend is dat hij de worp links doet (zoals in het nage no kata) vanuit een rechtse pakking. Als er pakking is tenminste, want dat is erg soepel en vlug, geen 'pakkinggevecht'. Op 0:54 zie het nog het duidelijkste. Kano 'duikt' als het ware onder de rechterhand van uke aan de revers door, tilt de arm op zodat deze in de positie komt als in het nage no kata waarbij uke aanvalt met een rechtse slagaanval (een soort yokomen uchi) en maakt dan de worp over de zijkant van zijn heup, waarbij hij zelfs licht achterover durft te hangen. (Het moge duidelijk zijn dit dit zo alleen werkt als de arm van uke bij diens pakking niet stijf in de verdediging blijft, maar dat geldt bij meer technieken...)

Het is bij nader inzien en reflectie, de vraag in hoeverre een rechtse uki goshi vanuit een rechtse pakking (zoals we die als eerste heupworp meestal doen) wel de primaire bedoeling is geweest van Kano. Waarom maken de meeste judoka, zeker beginnelingen, de uki goshi vaak als o goshi - in plaats van een 'kaatsende' zijwaartse heup die tilt, een diep indraaiende heup? Dat is uiteraard de logica van een heuptechniek zoals harai goshi of koshi guruma, waarbij de hikite aan de mouw van bijna net zo veel belang is als de heuptechniek. Dat gebeurt dan vanuit de pakking. De linkse uki goshi van Kano laat echter nauwelijks een hikite zien met de rechterhand. Hij is zelfs bij het inzetten nog met zijn hand aan het gebaren en het lijkt wel alsof hij de trekbeweging nauwelijks nodig heeft (wat ook zo is als de kuzushi en heupbeweging perfect is) en de rechterhand geleidt uke dan alleen nog maar voor diens val. Uke mag overigens zelf goed terecht komen, het mouw-kraag vasthouden bij het valbreken zoals wij nu doen, had Kano's uke blijkbaar niet nodig. Wat Kano hier doet is - overdreven gezegd - bijna een techniek zonder pakking! Dat staat dicht bij het oude jujutsu denk ik, en is dus ook uit te voeren zonder judogi...

Daarnaast denk ik aan de logica van het Nage no Kata. Waarom heeft Kano harai goshi, de tweede techniek van de koshi waza - eerst rechts vanuit een rechtse pakking - waarbij hij eveneens op de rug pakt, wél met een vol heupcontact gekozen, en uki goshi eerst links vanuit een rechtse aanval? Is dat alleen vanwege de aanval van uke of is er voor Kano ook een onderliggend principe? Ik vind er niks over terug bij Daigo, maar ook niet bij Oataki/Draeger in verband met het kata. Het enige wat er wordt aangegeven, is dat tori uke licht 'ondersteunt' als hij hem met de linkerhand om de rug pakt. Wat in de richting is van het werpen zonder veel pakking.

Veel vragen...

Verder draait de soepele heup van Kano nog best diep in, al blijft hij uke op de zijkant houden, niet met zijn 'achterste' zoals nu vaak wordt gedaan. Otaki en Draeger spreken dan ook van een 'half hip throw'.

Ik denk ook nog na - naar aanleiding hiervan - over de heupworpen volgens het Kawaishi-systeem, maar daar wil ik eerst met een paar mensen over 'stoeien', zeker wat betreft linkse of  rechtse pakking en heupcontact.

Zou ik vorige week in de Kodokan gezien hebben wat Kano op dit korte stukje historische film laat zien?