Innerlijke houdingen (3) Metsuke 目付

Eerder schreef ik over Kiotsuke (気を付け) een van de opdrachten die je aan het begin van de training/keiko kunt geven. Verbind de geesten (ten opzichte van anderen), of verbind je met je geest (ten opzichte van jezelf).
Nu doe ik iets met een ander woord waar ‘tsuke’ in zit: Metsuke 目付.
Het kanji 目 = oog, blik, gezichtspunt.
付 is dus tsuke, en dat betekent: “blijven bij, je geven aan, je wenden tot, je hechten aan, je verenigen met.” Vergelijk het met 'zan' waarover we vorige week spraken.

Je zou metsuke plat kunnen vertalen met: focus je blik. Hmmm… is 'blijven bij wat je ziet' hetzelfde als focussen?

Niet fixeren

In judo en aikido wordt met metsuke precies het tegenovergestelde bedoeld, namelijk: dat je alles om je heen ziet maar je juist nergens op fixeert.

Op zich houd ik er erg van om als ik met iemand in gesprek ben, hem of haar in de ogen te kijken. Aankijken is sowieso beleefd in het Westen – in het Oosten niet. Maar de reden waarom ik iemand graag in de ogen kijk is, dat ik dan in de ogen de ziel van de ander zie en daarmee de hele context van het gesproken woord. Wie dat onprettig vindt, wendt de ogen af natuurlijk. Oosterlingen willen zich niet zo in hun ziel laten kijken en dus kijken ze met de ogen deels gesloten of de blik niet op de ogen van elkaar. Cultuurverschil, ja, maar ook wat je wilt waarnemen of niet.

De "blikrichting" is dus wel heel belangrijk! Waar blijft je blik rusten? Ofschoon Kano heel graag het gesprek met een ander vergelijkt met judo, is het met de ogen juist niet vergelijkbaar, tenzij de Oosterse weg wordt gevolgd. QED. De blik verraadt namelijk niet alleen in het gesprek de ziel, de intentie van de ander, maar ook in het gevecht. En daar is het nu juist niet de bedoeling dat de ander gedachten kan lezen. En dus is de blikrichting van de judoka/aikidoka niet gericht op de ogen…

Toch moet de tegenstander/partner worden waargenomen uiteraard. Ik heb een blog gehad eind december over blind judo, en dat is zinvol voor het perfecte gevoel, wat zeker bij judoka die werken vanuit pakking/kumikata heel gewoon is. Maar bij alle andere budo en eigenlijk ook het judo, is de juiste afstand (ma-ai) tussen tori en uke van wezenlijk belang. Niet alleen voor de aangepaste aanvalsvorm of verdediging, maar ook voor de blik en de waarneming.
Als de partner te dichtbij komt, neem je maar een klein deel waar. Als hij te ver weg, zie je alles, maar kun je er weinig mee. De juiste afstand, de juiste waarneming, de juiste beweging – het hoort bij elkaar. Wat hoort daar voor blik bij? Juist, een globale waarneming, een mooie overzichtsblik.

Daarom is de opperste concentratie van het judo en aikido een geconcentreerde blik maar geen staren of fixeren. Wanneer je je ogen fixeert, zie je eigenlijk niets meer, en dus is dat gevaarlijk. In de budo wordt nogal eens gesproken over "enzan no metsuke" (遠山の目付け) wat betekent: "kijken als naar een verre berg". Als je naar een berg in de verte kijkt, zie je niet alleen de berg, maar ook de hele omgeving. Met zo’n ‘wijdse’ blik moet je ook met je partner omgaan: goed kijken, zonder je eigen bedoelingen te verraden en alles zien.

Alles waarnemen

Op die manier kun je als het ware zelfs zien wat nog niet gezien kan worden. Ik leerde van mij rij-instructeur destijds al: zie je een bal rollen over de stoep of op de weg, dan moet je al waarnemen dat er een kind speelt. Ook als je het kind nog niet gezien hebt, weet je dat je een overstekend kind kunt verwachten. Waarneming is veel breder dan direct zien. Een goede automobilist leert metsuke met de overzichtsblik vooruit en tegelijk in de ooghoeken elke beweging in de spiegels. Safe autorijden is: alles zien en tijdig reageren.

Zo is het ook op de tatami. Proberen ogen op je rug te hebben, waar te nemen hoe judoka die voor je staan, kijken, en wat ze ook met hun ogen áchter jou waarnemen. Afstand en nabijheid voelen met je blik, en het overzicht over de hele tatami, zodat je bij randori al gezien hebt dat er nog twee andere judoka achter je bezig zijn.

Uitstraling

En verder… kijk ook naar het hele plaatje van je partner. Iemands gelaatsuitdrukking en ademen verraadt ook ontzettend veel. Angst, uitputting, maar ook moed en zelfverzekerdheid strálen van iemand af. Niet voor niets dat een goede judoka de helft van zijn ‘gevecht’ wint door zijn mentale kracht. Niet omdat hij stoere taal uitslaat, maar omdat zijn partner al waarneemt hoe hij op de mat staat in de totale uitstraling…

Metsuke is dus een wezenlijk deel van elke budo. Ook judo en aikido. Al moet ik toegeven dat de budo waarbij wapens gebruikt worden, zoals kendo, er meer mee doen dan het judo. Helaas. Want ook het judo kan niet zonder het zien van je partner. Ook al is de afstand dan vaak zo kort, dat je alleen kunt focussen op de borst en de voeten niet meer echt ziet… toch neem je alles waar...!