woensdag 9 november 2011

Dojo 道場 en Kamiza 上座

Vandaag publiceerde Waki een blog over de dojo en de reishiki, het ‘ceremonieel van eerbied en respect’. Waki kiest voor de nadruk op de goede manieren, waar het helaas inderdaad nogal eens aan ontbreekt.

Ik was toevallig zelf ook bezig met na te denken over de dojo als plaats, en daarbij de fundamentele vragen: waarom is een dojo niet zomaar een ‘zaal’? De dojo (道場) is vertaald ‘de plaats van de weg’. De weg… dus niet een sportzaal waar je iets anders wilt doen dan de weg beoefenen. Helaas is dat vaak niet haalbaar omdat in veel sportscholen de ‘mat’ voor alles gebruikt kan worden wat de schoorsteen doet roken. Dat belooft al weinig goeds voor de reishiki 礼式, zoals Waki constateert.

Waarmee we uiteraard al moeten beginnen, is met het respect voor het feit dat judo niet zomaar een sport is, maar dat het een traditionele weg is. Dat betekent dat de reishiki 礼式 in principe ook een Koshiki 古式 (aloud, traditioneel, klassiek ceremonieel) is, en niet alleen als men de daarnaar genoemde kata beoefent... De training in de dojo noemen we daarom ook 稽古 (keiko), het ‘overdenken van het oude, traditionele’. We mogen judo daarom ook best een 古道 (kôdô) noemen, in het Japans: ‘een traditionele weg’. Wie dat niet erkent, snapt niets van al die klassieke gebruiken, de koshiki

Wat is dan die traditie van de dojo?

Alvorens we begrijpen waarom we allerlei buigingen maken, is het goed om te zien dat de dojo niet een zaal met vier (of meer) muren is. Elke plaats heeft zijn betekenis en traditionele rangorde.

De belangrijkste zijde is de Shomen (正面). Daar staan dan ook de belangrijkste zetels, soms op een kleine verhoging, de 上座 (Kamiza). Zetels? Nou nee, we bedoelen tegenwoordig meer: ‘daar zitten de belangrijkste personen’, hoewel er in Japan soms bewust niemand gaat zitten. Zitten? Ja, het kanji 座 (za) betekent ‘zitten’, bekend van 座礼 (zarei) . Aan die zijde zit dan gewoonlijk de sensei in 正座 (seiza), maar als hij het goed doet, zit hij bij de instructie shomen ni rei toch met zijn gezicht naar de muur. Wat is daar dan waarvoor ook de sensei buigt? Sommigen denken bij de kamiza onterecht aan een plaats met een religieuze inhoud. Dan verwarren ze de kamiza (上座) met de kamidana (神棚) wat in de Shinto-religie een heilige plaats is met een schrijn waarin diverse voorwerpen worden bewaard (kamizane) of soms een Boeddha-beeldje. Maar je ziet al aan de kanji dat kamiza en kamidana taalkundig al niets met elkaar te maken hebben. Kamiza verwijst slechts naar een locatie, de hoogste plaats. Nee, waar men gewoonlijk naar buigt in het judo is… het portret van Jigoro Kano en meestal ook een paar banieren waarop de principes van het judo: 精力善用 en 自他共栄 gekalligrafeerd staan. Niets meer en niets minder.

Hanon-sensei zegt daarbij overigens dat we de betekenis van de rei die we aan de shomen geven niet moeten overdrijven. “De rei naar de shomen is een teken van respect naar wat de traditie geeft, en een simpel dank-je-wel dat je vandaag het judo mag beoefenen. (JF 24-8-2010)”

Als een judoka de dojo betreedt, buigt hij altijd naar de tatami, en daarna naar de shomen. Dat doet hij staande, met een ritsurei (立礼).

Hoe is de dojo verder ingedeeld?

We hadden het al over de kamiza, de belangijkste zetels/zitplaats. Kamiza kan vanuit de kanji ook als ‘jōza’ worden uitgesproken.
Met de klok mee, komt daarna de Joseki (上席) waarin dus het eerste karakter hetzelfde is als bij Kamiza/Joza (上座). Op de belangrijkste plaatsen zitten de hoogst gegradueerden, yudansha en assistent-instructeurs.
Vervolgens de plaats waar ik altijd zit, de shimoza (下座), de laagste plaatsen, voor de mudansha. Vooruit, ik zit rechts, het dichtst bij de Joseki, want ook daarin zit een volgorde: de hoogste mudansha, de ikkyu het dichtst bij de hoogste plek, terwijl de rokkyu en mukyu bij de deur zitten, de shimozeki, de laagste plaats.

Zie daarbij het plaatje van JoseVerson:


Nu hangt het er helemaal van af of een dojo goed gebouwd is. Wij hebben in onze dojo dezelfde indeling. Alleen zit de deur van de herenkleedkamer… links in de shomen en de deur van de dameskleedkamer… midden in de shomen en de deur van het berghok… rechts in de shomen. Leuk idee, van die shomen, maar ga de hele tent maar eens verbouwen! Of zeg maar: 扉 tobira ni rei (buig naar de deur), lol. Onze dojo is een verbouwde kleuterschool, dus tsja… Erger is dat er geen portret van Jigoro Kano te bekennen is. Ik had er ooit een geschilderd voor onze club, maar het portret hangt in het kantoor. Tsja…

Toch ben ik er van overtuigd dat het allemaal verschil maakt. Wij hebben geen traditionele indeling, geen traditionele begroetingen (alleen sensei ni rei en verder niks) en veel judoka lopen op blote voeten naar de wc zonder zori en de mat/shomen groeten…? Ik groet de mat, maar zelf ook niet de lege muur waar alleen drie deuren in zitten… Tsja.

Er is nog veel te doen om de 古式 te herstellen, de juiste 礼式 en zo de 道場 echt tot een plaats van/voor de weg te maken.

3 opmerkingen:

  1. Reactie 1:

    Mitesco zegt: "Waarmee we uiteraard al moeten beginnen, is met het respect voor het feit dat judo niet zomaar een sport is, maar dat het een traditionele weg is."
    En dáár begint het al mee! Want dit is nog slechts het geval in een zéér beperkt aantal dojo, voor een zéér beperkt aantal judoka! Want de meeste tegenwoordige "judoka" zien judo alléén nog maar als sport, en niet meer als "do" (ALS zij al weten wat dát precies zou moeten zijn!). En was het niet de IJF zélf, die in 1981 in Maastricht bepaalde, dat judo vanaf dat moment niet méér moest zijn dan de sport? Er ligt dus zelfs een beleidslijn die dat verordonneerd. De tegenwoordige "sportscholen" volgen dus slechts de beleidslijn van het IJF. Niks "Do". Gewoon: SPORT. Dat is wat judo voor de mééste dojo en voor de mééste "judoka" tegenwoordig is. Dat is 1.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Reactie 2:

    Dit hele fenomeen is niet alleen beperkt tot onze moderne, westerse wereld (wat je misschien zou denken). Ik ken een verbaasde judoka die tijdens een kata demonstratie van hoge Dan graden rechtstreeks uitgezonden door de Kodokan met eigen ogen zagen, dat de Sensei maar zó met blote voeten van de tatami afstapten, naar buiten wandelden en daar met blote voeten een sigaretje stonden te roken.... jaja.
    Ook in de Kodokan lijken sommige dingen niet meer zo belangrijk als vroeger. En dat is 2.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. En als het mag, wil ik er nog een derde reactie aan toevoegen om het beeld compleet te maken: IK ben het volledig met Mitesco ééns, dat reishiki in het judo van groot belang is. Ik vindt óók, dat het de taak van de Sensei is om dat aan zijn leerlingen als vast onderdeel van de lesstof mee te geven. Maar ja, wáár vindt je ze nog, de Sensei? Ik zie bijna alléén nog maar Judo instructeurs.... niks Sensei meer. Een echte Sensei is een sturend rolmodel. Iemand die zich met zijn leerlingen bemoeit ook buiten de mat, en richting geeft, begeleid en vormt. Niet alleen maar de techniek uitlegt. Het is een uitstervend ras.....

    Mijn Sensei noemde zijn "sportschool" een "instituut". Een instituut voor lichamelijke en geestelijke vorming. En dát is nu, hedentendage, nog steeds hoe ik het judo zie: een Weg om te komen tot perfectie via lichamelijke en geestelijke vorming. Met als doel om daardoor een beter mens te worden, en beter de samenleving te kunnen dienen.

    BeantwoordenVerwijderen